【★】 【★】پولیسێت مالپه‌ری بدیڤ ته ڤه خو توماربکه【★】
Latest topics
Top posters
| admin (156) |
| |||
| shvan_guli (31) |
| |||
| shvan.nl (10) |
| |||
| niwar (4) |
| |||
| bewar-duhoki (2) |
| |||
| دا ر زين (2) |
| |||
| support-kurd (2) |
| |||
| sheto (1) |
| |||
| lara m (1) |
|
بابه‌تێن مالپه‌ری
Loading
پیڤانا حه‌ژێکرنێ
زانینا حه‌ژێکرنێ
زانینا حه‌ژێکرنێ دناڤبه‌را دوو که‌سا ... ڤالاهیا ئێکێ ناڤێ که‌سێ ئێکێ بنڤیسه و ڤالاهیا دووێ ناڤێ دووێ بنڤیسه و ته‌خمین کلیک که ... ناڤا بپیتێن ئنگلیزی به‌س بنڤێسه.
feeds
قه‌زا ئامێدی
Rûpel 1 ji 1
قه‌زا ئامێدی
by admin Sat Aug 07, 2010 9:46 pm
قه‌زا ئامێدی
[You must be registered and logged in to see this image.]
باژێركێ ئامێدیێ دكه‌ڤیته باكورێ رۆژهه‌لاتێ سه‌نته‌رێ پارێزگه‌هێ ب دویراتیا (70 ) كم . باژێر یێ ئاڤا كریه ل سه‌ر كه‌لهه‌كا سروشتى كو ڕوبه‌رێ وێ دگه‌هیته (17,5) كم2 و بلنداهیا وێ ژ ده‌وروبه‌را (1000) پێنه .
ڤى باژێركى دیروكه‌كا كه‌ڤنار و تژى رویدان هه‌یه كو دزڤریت بو ئه‌مبراتوریا ئاشورى , زانایێن شینواران دبێژن ئامێدیێ باژێرێ (ئامات) ه یێ كو دبه‌ڵگه‌نامێن ئاشوریاندا ل سه‌رده‌مێ شه‌مس ئاددێ پێنجێ (823-810) به‌رى بونێ و نڤیسینێن ئاده‌دنیرارى یێ سیێ (804-782) به‌رى بونێ به‌حس کری ، دیسان به‌حسێ (ئامات) دنڤیسینێن چه‌رخێ بابلى یێ نوى دا هاتیه و پاشى ڕه‌وشا وێ هاتیه گوهرین و كه‌فتیه ژێر ده‌ستهه‌ڵاتا ده‌وله‌تا ئیسلامى , ( یاقوت الحموى ) ده‌رباره‌ى ئامێدیێ دبێژیت ئه‌وێ ئاڤاكرى دبێژنێ (عماد الدین زه‌نگى) سالا (537) ى مشه‌ختى به‌لێ ( حه‌مدالله المستوفى القزوینى )بوهندێ دچیت كو ئه‌وێ ئامات نوى كرى دبێژنێ ( عماد الدوله الدیلمى ) ئه‌وێ ل سالا ( 338) ى مشه‌ختى مرى و وى ئامێدیێ بناڤێ خو ناڤ كریه ، هه‌روه‌سا دیروك ناس (ابن الاثیر) چه‌ندین جاران ناڤێ ئامێدیێ ئینایه .
ئه‌ڤ باژێره توشى نه‌ئارامیێ بوویه هه‌تا كومیرێن میرگه‌ها سێڤدینا كوردى كریه پایته‌ختێ ده‌ستهه‌ڵاتا خو ل نێزیكى سالا ( 740 ) ێ مشه‌ختى و لبن ده‌ستهه‌لاتا وان ئه‌ڤ جهه پێش كه‌فت و به‌رده‌وام ما پایته‌ختێ میرگه‌ها به‌هدینان هه‌تا سالا (1842) یێ زاینى ده‌مێ ژلایێ (محمد انجه به‌یره‌قدار) ڤه هاتیه داگیر كرن پاشى سولتانێ ئوسمانى ( محمودێ دوویێ ) سیسته‌مێ ناوه‌ندى یێ ڕاسته‌و خو یێ ویلایه‌تێن ئوسمانى ل سه‌ر سه‌پاند و ب ئێك جار ده‌ست ب سه‌ر میرگه‌هێن كوردى دا گرت و ب ویلایه‌تا جوله مێرگێ پاشى ویلایه‌تا میسل ڤه هاته گریدان .
ل سه‌ر ده‌مێ بریتانیا سالا (1918)ێ زاینى ده‌ستهه‌ڵاداره‌کێ بریتانى لسه‌ر هاته سه‌پاندن و دگه‌ل پێكهاته‌یا ده‌وله‌تا عیراقێ ، ئامێدیێ بو قه‌زایه‌ك سه‌ر ب لیوا میسل ڤه و ئێكه‌مین قایمقام ل سالا 1924 ێ زاینى هاته دامه‌زراندن .
ئامێدیێ ب جوانیا خو و چه‌م و بیستان و جهێ خویێ گوزارى ناڤداره نه‌خاسم سیلاڤێ وکانیا سنجێ كو به‌رده‌وام كه‌سكاتى وئاڤا كانیا لێ هه‌یه و سروشته‌كێ جوان و سه‌رمه‌ست لێ یه , ب چه‌ندین جورێن فێقى ناڤداره وه‌كو : (هژیر – گویز- حولیك – سێڤ) هه‌رچه‌نده بیاڤێ ئه‌ردێ چاندنێ یێ كێمه لێ جهه‌كێ قه‌له‌و وخودان به‌رهه‌مه پێتریا دار و بارێن ئامێدیێ ب ئاڤا كانیا دهێته ئاڤدان , ئه‌ڤ باژێره ب سازكاریێن مللى ناڤداره وه‌كو گوسكێن ئاخێ و چه‌ندین كارێن دى یێن ده‌ستى نه‌خاسمه گوندێ درگنى هنده‌ك تایبه‌مه‌ندێن ب سازكاریێن ئاخێ هه‌نه دبێژن ئه‌ڤ جهه قوتابخانه‌كا سه‌ربخو وئاڤابو ژبلى ڤان كاران ژى خه‌لكێ ڤێ ده‌ڤه‌رێ یانكو ئامێدیێ كارێ چاندن و خودانكرنا ته‌رش و كه‌والى و كارێن بازرگانیێ دكه‌ن باژێر بخو ب بازاره‌كێ بازرگانى دهێته نیاسین ل ده‌ڤه‌رێ.
ئاشكرایه كو ئامێدیێ هه‌مى موزه‌خانه‌كه چه‌ندین جهوئاڤاهیێن كه‌لتور و شینه‌وار لێ هه‌نه و هه‌تا نوكه دبه‌رز و ئاشكرانه چیروكا به‌ره‌بابێن ئێك ل دیڤ ئێك ڤه دگوهێزن و ڕێڤه‌به‌ریا شینوارا لدهوكێ ( 34) جهێن شینوارا لێ توماركرینه:
1- ده‌رگه‌هێ رۆژهه‌لاتى ب ده‌رگه‌هێ زێبارێ دهێته نیاسین ل سالا 1938 ێ ز ل ده‌مێ گه‌هاندنا ڕێیا تڕومبیلێ دا هاتیه هه‌رفاندن .
2- ده‌رگه‌هێ رۆژئاڤا : دبێژنێ ده‌رگه‌هێ میسل و (سه‌قافا) چوار وێنه ل سه‌ر هه‌نه ژ مرۆڤێ سروشتى بچویكترن به‌هرا پتر ئه‌و وێنه دزڤڕنه سه‌رده‌مێ ( فه‌رثى ) یان ژ سالا (148) به‌رى بوونێ - هه‌تا سالا 226 ز د بیت ئه‌و وێنه یێن هنده‌ك شاهێن فه‌رثیا بن ئه‌وێن شه‌رێ رومانیا كرى , ده‌رگه‌ه بخو گه‌له‌ك یێ مه‌زنه و هه‌مى ژبه‌رێ حه‌لانى یانكو بازى هاتیه چێكرن .
3- منارا مزگه‌فتا ئامێدیێ : بلنداهیا وێ دگه‌هیته 30م و ژ 102 ده‌ره‌چكا پێك دهێت كو دگه‌هنه بلنداهیا منارێ لێ دیروكێ هنده‌ك ژ رویێ وێ بریه , به‌هرا پێتریا وێ ل سه‌ر ده‌مێ ( سلتان حسێن وه‌لى ) دناڤبه‌را سالێن 940 - 981 مشه‌ختى دا ژ پارچێن به‌رێ حه‌لانێ سپى هاتیه ئاڤاكرن ب ده‌ستێن په‌یكه‌رسازێن شاره‌زا ڤه هه‌ر پارچه‌كا به‌رى ژ وان سێكارا دكه‌ت به‌رێ سه‌ركه‌فتنا مرۆڤانه ، سه‌نته‌رێ سه‌رێ منارێ یه و دیوارێ وێ یێ ده‌رڤه‌یه , لسه‌رێ منارێ قوپه‌كا مه‌زن و به‌رچاڤ هه‌یه ل سه‌ر شه‌نگسته‌كێ هه‌شت قولى یێ مه‌زن ژ كه‌ڤرێ هشك هاتیه دانان .
4- جهێ میرگه‌هێ : دكه‌ڤیته لایێ ژووریێ رۆژهه‌لاتا باژێرى ب شێوازێ چوار گوشه و ب دووقاتا پێك دهێت لێ بتنێ ده‌رگه‌ه ژێ مایه و درویشمێ میرگه‌هێ لسه‌ره كو بالندێ ( عه‌نقائه ) و لبن پێت وى دوو مارن ئه‌ڤه‌ژى به‌ڵگه‌یه ل سه‌ر شاره‌زایا ده‌ستهه‌ڵاتێ و خه‌مخوریا وێ لسه‌ر چاڤدێریا خه‌لكێ خو .
5- گوڕستانا میرا: دكه‌ڤیته لایێ رۆژهه‌لاتا باژێرى و گوڕێن هه‌مى میرێن ئامێدیێ ل وێرێنه لێ بتنێ دوو قوپه ژێ ماینه , ب شاره‌زایى و هونه‌ره‌كێ جوان هاتینه چێكرن ئێك ژوان گوڕێ ( سلتان حسین وه‌لى ) یه دبێژن هه‌تا نوكه گوڕ تێدایه ژ سندریكه‌كا دارێ مێوێ دروست كریه ژبه‌ر هندێ هه‌تا نوكه یاماى خراب نه‌بوویه !! ل سه‌ر لایێ ده‌رڤه یێ گوڕى نڤیسیه ( كل شىء هالك الا وجه ) سلتانێ مه‌زن و عادل سلتان حسین به‌گ ل مه‌ها شه‌عبانا سالا 981 ێ مشه‌ختى وه‌غه‌ر كریه قوپا دوویێ ل سه‌ر گوڕێ ڕه‌وشه‌ن خانا كچا ئیسماعیل پاشاى هاتیه ئاڤاكرن و لسه‌ر نڤیسیه ( ڕه‌وشه‌ن كچا ئیسماعیل پاشاى وه‌غه‌كرن 1202 ز ) .
6 – خاندنگه‌ها قوبه‌هان : دكه‌ڤیته رویبارێ ئامێدیێ ، خاندنگه‌هه‌كا ئاینى یا دێرین وكه‌ڤناره ل سه‌ر ده‌مى میرێن بادینا گه‌شه كریه و گه‌له‌ك خه‌لكی په‌رتوكێن خو بو كرینه دیارى هه‌تا بوویه خودان په‌رتوكخانه‌كا دێرین و ناڤدار ل جیهانا ئیسلامى زێده‌بارى ته‌رخانكرنا داهاتێن مه‌زن ژ بو مه‌زاختیێن مه‌لا و كارێ خواندنێ هه‌تا سالێن بیستا لسه‌د سالیا بورى به‌رده‌وام بو. ئه‌ڤه ژبلى ب ده‌هان جهێن وێ یێن كه‌لتورى و شینوارا وه‌كو (سێریج – ئیش قه‌لا – پرا عیسێ ده‌لال لرویبارى )
ڕوبه‌رێ قه‌زا یێ 93 كم2 هژمارا گو‌ندێن ڕه‌خ و دورێن وێ (15) گوند بوون هه‌مى هاتنه وێرانكرن ژبلى سه‌نته‌رێ قه‌زایێ و کۆمه‌ڵگه‌ها كوانێ یا بخورتى چێكرى لێ پشتى دامه‌زراندنا حكومه‌تا هه‌رێمێ باهرا پێترژ وان گوندان هاتنه ئاڤاكرن .
کورته باسه‌ک ل دور ( ئامێدیێ ) میرگه‌ها به‌هدینان ( ئادیابن ) ( داسنی ) یان
ب پایته‌ختا خوه ئاهه‌ری که‌ڤنار و ناڤداره ( که‌لا ئامێدیێ )
[You must be registered and logged in to see this image.]
( ئاماد ، ئامات ، ئه‌لبه‌ق ، جه‌لاب ، حمادیه ، گه‌وهه‌رکین ، ئومێد.. ئامێدیوک.. ئاشه‌ب.. .. عمادیه... ئامێدی... )
* ( ئامێدیوکێ ) کو ناسناڤێ هه‌ری که‌ڤن بویه ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ر ب ناڤێ کویستانه‌کێ کرنه کو دکه‌ڤه ده‌ردورێت چیایێ ( جێلو ) کو کو نها گرێدایی کویستان و زوزانێن ( دوسکیا ) نه کو د ده‌ردورێن چیایێ جێلو ده دمینه .. زوزانه‌کا ( هندکه .. لێ رندکه ) .. کو که‌ڤناریا وێ ب ده‌هان سال پێش زاینی هه‌بویه .. ئه‌ڤه داخویانیه‌کێ خومالیه ژبو خه‌لکێ ڤێ میرگه‌هێ ( هه‌ر کورد بوینه و هه‌ر کورد دمینن ) .. مالبات و نه‌سه‌باوان ژسه‌روکانیێن خومالی و زه‌ر و زه‌لالێ کوردییه ...
* ( ئاشب ) .. وه‌ک جێ نه ئامێدیێ یه !.. لێ دئالیێ ده‌ستهه‌لاتێ ده جوداهی نه بویه هه‌ر به‌هدینی بونه .. دوو بوچون هه‌نه هنده‌ک ئاماژه ب ( سه‌رێ ئامێدیێ ) دکه‌ن و هنده‌ک ب ( ئامێدویکا خراب ) هنده‌ک ب ( ئاش ئاڤا ) دکه‌ن ... ل پێش کو عماددین ئامێدیێ ژنوڤه نوژه‌ن بکه و پروبله‌ما ( ئاڤێ ) چاره بکه کو ( بیرێن ئاڤێ ل وێری چێکربونه .. و ژنوڤه که‌لاته‌کێ ژخوه‌ردانێ ژێره‌دگوتن ئاشه‌ب ..( کو ئامێدیوکێ ) ژێره دگو . کو گرنکترین که‌لاتا به‌رگریێ دهات ناسکرن ...
* ( ئامات ) ل سه‌ر ده‌مێ ( شه‌مس ئادد یێ پێنجێ ) ( 823 - 810 ب.ز ) ب ڤی ناڤی دهات نیاسین ئانکو ( ئاڤاهیێ میدیا ) هه‌روه‌سا ناڤه‌نده‌کا پیروزا وانا بویه ....
* ( گه‌وهه‌رکین ) .. ب واتایا ( گه‌وهه‌رێ ب بها ) تێ مانه کرن ، ل سه‌ر ده‌مێ ( پرپی - ئه‌شکانی ) ئه‌ڤ ناڤه دهات بکارئینان ...
* ( ئه‌لبه‌ق ) .. ئامێدیێ بویه ل گور ( الکامل لابن الاثیر )
* ( ئومێد ) .. ژناڤێ مه‌لکه‌کێ کورد بناڤ کرنه .
* ( عمادیه ) .. ژناڤێ ( عماده دین زه‌نگی ) هاتنه .
* ( جه‌لاب ) . دناڤا ها‌مشه‌کێ په‌رتوکا ( ئه‌نوه‌ر مایی ) ده ئاماژه ب ته‌فسیرا ( مفرج الکروب ) پێ کرنه کو که‌لاتا ئامێدیێ یه .
* ( ئامێدیێ ) ..یا نوکه سروشتی و شرینه .. تاخ حه‌مام و مه‌یدانکێ و سه‌ر ده‌پکینه .. ره‌سه‌ن ره‌هو کوردینه . ژکاکلێ هه‌کارینه. ئاڤ و ئال قه‌ند هنگڤینه .. نه بێگانه و بیانینه .. که‌ڤنه‌وارێ میدی و میتانینه .. ره‌ش بوش و ره‌شه‌مالێ زه‌رده‌شتینه .. هه‌ر ده‌ر ب بها و ژێهاتینه .. زێرزا و زرنیخ و کانزا و یورانیوم و پر زیرینه .. که‌چ و کور ته‌ڤ به‌نگینه .. ژێر زانا و ئه‌فه‌ندینه .. مه‌رده‌مێرێن ملله‌تی نه .. د روبه‌رده ئاگری نه .. و داسنی نه .. ئاقارینه .. ره‌زڤان و دارڤانینه .. پانجارچی و چیای نه .. که‌وگیرڤان و په‌ز شرینه .. پر ئه‌ڤینه .. پر شرینه .. که‌له‌مێ چاڤێ دوژمنی نه .. جان فیدایێ وه‌لاتی نه .. دیروک و ناڤ هه‌ر دمینه ..
ئامێدیێ .. تایه‌کێ هه‌ر خورت و بهێز و راهاڤێژ بو ژمیرگه‌ها هه‌کارێ .. جارنا ل رویێ هه‌کارێ بخوه ژی ب شه‌ر و ب هه‌ڤچونه .. و خه‌لکێ وێ ته‌ڤ هه‌کارینه .. ژهوز و بنه‌مالێن هه‌کارێ ب ژێر که‌تنه .. تنێ کێمه‌ک نه بن ( سندی - گولی ) کو ل رویێ باکورێ خابور نشتنه و دبنه‌کوک ده شه‌رنه‌خی نه لێ دویی چاخی ده هه‌ر هه‌کار ناسدکرن .. ل ئالیێ ژێرکو ( سلێڤانه‌ی - کوچه‌ر ) دبنیات ده ( ئه‌رتوشینه - پنیانشێ و قوشیرینه ) ئانکو دناڤ ڤێ میرگه‌هێ ده میرگه‌هه‌کا دن ژێ هه‌بویه کو ( داسنی ) بوینه ، ب سه‌رداریا ( میر سنجاعێ داسنی ) .. لێ ئامێدیێ ناڤه‌ند و پایته‌ختێ ( به‌هدینیا ) بویه و مه‌نسوباتێ ڤێ میرگه‌هێ ژ ئه‌یاله‌تا ( هه‌کاری ) ژکه‌لا ( تارون ) ژ شه‌مزینانێ و ده‌ردورێت وێ هاتنه ژ ئه‌گه‌رێ ئالوزی و تێکچونا خێلاتی روکرنه ئامێدیێ کو ناڤێ باب کالێ وان ( به‌هائه‌ددین ) بوویه ژ خانه‌وادا عه‌باسێ هه‌کارینه .. و سێ تیرن ( شه‌مزینی - به‌گزاده ) ، ( دوسکی .. ساتی - ئوره‌ماری ) ، ( پنیانشی - مزویری ) نه ..
عمادیێ .. ژ ناڤێ ( میر ئیماده‌دین زه‌نگ ) هاتنه که کورێ میری بویه و والیێ مویسل و شه‌نگال بویه و ل ئامێدیێ فه‌رمانداری کرنه و که‌لا ئامێدیێ کرنه پایته‌ختێ میرگه‌ها به‌هدینان .. ل گور که‌ڤناریا کو شینوارێت ( شکه‌فتا شانه‌ده‌ر ) کو لاشێ ( زاره‌کێ ) دژیێ ( ساله‌ک و هه‌شت مانگان ) تێده دیتنه .. ئاماژه ب دویروکا وێ یا هه‌ر که‌ڤنار بوو ( 75000 ب. ز ) سالان دکه کو هه‌بویه .. هنده‌ک به‌لگه‌هێن ئاشوریان ئاماژه ب ( 782 ب . ز ) که‌ڤناری یا ئامێدیێ دکه‌ن ...
کوردێن ڤێ ئه‌یاله‌تێ خوداوه‌ند و ئولدار و ژیر و زانانه و گرنگی دانه خواندن و دروست کرنا مزگه‌فتان . و هنده‌ک ناڤه‌ندێن زوه‌ندنێ ل به‌هدینان هه‌بونه و باوه‌شا خوه ل هه‌مبه‌رێ خوه‌ندکاران ڤه‌کرنه فه‌نا ( قوبان ، بهدینان ، مراد خان ، شرانش ل ناڤ سنییان ، روسی ل ناڤ گولیان و مائی و کێستێ ل ناڤ به‌رواری بالا ، ره‌به‌تکێ ل ناڤ به‌رواری ژێری ، ئه‌رمشتێ ل ناڤ سلێڤانه‌ییان .... هتد ) .
میرێ ڤێ میرگه‌هێ هه‌ژی و ژیرو ژار په‌ره‌ست بویه ، ژبو ڤێ یه‌کێ ژهه‌ر ده‌رقه‌ستا ڤێ میرگه‌هێ کرنه نه‌خاسمه ئامێدیێ کو دچه‌ند قوناغان ره‌ژ جهێن جودا جودا ژهه‌کاری روکرنه ڤێ ده‌رێ .
ئامێدیێ .. جار سه‌ر ب هه‌کاری ڤه بو جارنا ژی مویسلێ لێ ناڤ و ده‌نگه‌کێ پر ل روپه‌لێن دیروکێ نه‌خشاندنه .. و ناڤێ ئامێدیێ مل ب ملێ هه‌کارێ تێ دهه‌ر کونجه‌ك وروپه‌له‌کێ دیروکێ ده ..
شێوه روبه‌رێ وێ : بلندیا وێ (1400م) ل سه‌رده‌ریایێ .. و(400م) به‌رزه ل سه‌ر ئاخێ .. درێژی(1050م) یه .. وفره‌هی(500م) یه ،
تێ زانین کو (33) گوند ل بادینان ب تیپا(با) ده‌ست پێ دکه‌ن مینا (بامه‌رنێ ، باگێرا ، بابوخکێ ، بابیرێ ، .. هتد) ل گور هنده‌ك چاڤکانیا ب واتایا (بازێ بابێ وێره‌کێ دوسته‌کی) ب ناڤ کرنه .. لێ ئه‌ڤێ ژی هه‌رچه‌وابه مانایه‌کا مێژویی هه‌نه لێ ناهێ زانین کا دج دایه !! به‌لکی ب ناڤێ ده‌ستهه‌لاتداره‌کی کرنه .. یان رێڤینگیا خوجه بوونێ کرنه ، یان ژی شوپاوان دڤێره‌ده ده‌ربازی ئالیێ ئه‌یاله‌تا موسلێ بووینه .
[You must be registered and logged in to see this image.]
باژێركێ ئامێدیێ دكه‌ڤیته باكورێ رۆژهه‌لاتێ سه‌نته‌رێ پارێزگه‌هێ ب دویراتیا (70 ) كم . باژێر یێ ئاڤا كریه ل سه‌ر كه‌لهه‌كا سروشتى كو ڕوبه‌رێ وێ دگه‌هیته (17,5) كم2 و بلنداهیا وێ ژ ده‌وروبه‌را (1000) پێنه .
ڤى باژێركى دیروكه‌كا كه‌ڤنار و تژى رویدان هه‌یه كو دزڤریت بو ئه‌مبراتوریا ئاشورى , زانایێن شینواران دبێژن ئامێدیێ باژێرێ (ئامات) ه یێ كو دبه‌ڵگه‌نامێن ئاشوریاندا ل سه‌رده‌مێ شه‌مس ئاددێ پێنجێ (823-810) به‌رى بونێ و نڤیسینێن ئاده‌دنیرارى یێ سیێ (804-782) به‌رى بونێ به‌حس کری ، دیسان به‌حسێ (ئامات) دنڤیسینێن چه‌رخێ بابلى یێ نوى دا هاتیه و پاشى ڕه‌وشا وێ هاتیه گوهرین و كه‌فتیه ژێر ده‌ستهه‌ڵاتا ده‌وله‌تا ئیسلامى , ( یاقوت الحموى ) ده‌رباره‌ى ئامێدیێ دبێژیت ئه‌وێ ئاڤاكرى دبێژنێ (عماد الدین زه‌نگى) سالا (537) ى مشه‌ختى به‌لێ ( حه‌مدالله المستوفى القزوینى )بوهندێ دچیت كو ئه‌وێ ئامات نوى كرى دبێژنێ ( عماد الدوله الدیلمى ) ئه‌وێ ل سالا ( 338) ى مشه‌ختى مرى و وى ئامێدیێ بناڤێ خو ناڤ كریه ، هه‌روه‌سا دیروك ناس (ابن الاثیر) چه‌ندین جاران ناڤێ ئامێدیێ ئینایه .
ئه‌ڤ باژێره توشى نه‌ئارامیێ بوویه هه‌تا كومیرێن میرگه‌ها سێڤدینا كوردى كریه پایته‌ختێ ده‌ستهه‌ڵاتا خو ل نێزیكى سالا ( 740 ) ێ مشه‌ختى و لبن ده‌ستهه‌لاتا وان ئه‌ڤ جهه پێش كه‌فت و به‌رده‌وام ما پایته‌ختێ میرگه‌ها به‌هدینان هه‌تا سالا (1842) یێ زاینى ده‌مێ ژلایێ (محمد انجه به‌یره‌قدار) ڤه هاتیه داگیر كرن پاشى سولتانێ ئوسمانى ( محمودێ دوویێ ) سیسته‌مێ ناوه‌ندى یێ ڕاسته‌و خو یێ ویلایه‌تێن ئوسمانى ل سه‌ر سه‌پاند و ب ئێك جار ده‌ست ب سه‌ر میرگه‌هێن كوردى دا گرت و ب ویلایه‌تا جوله مێرگێ پاشى ویلایه‌تا میسل ڤه هاته گریدان .
ل سه‌ر ده‌مێ بریتانیا سالا (1918)ێ زاینى ده‌ستهه‌ڵاداره‌کێ بریتانى لسه‌ر هاته سه‌پاندن و دگه‌ل پێكهاته‌یا ده‌وله‌تا عیراقێ ، ئامێدیێ بو قه‌زایه‌ك سه‌ر ب لیوا میسل ڤه و ئێكه‌مین قایمقام ل سالا 1924 ێ زاینى هاته دامه‌زراندن .
ئامێدیێ ب جوانیا خو و چه‌م و بیستان و جهێ خویێ گوزارى ناڤداره نه‌خاسم سیلاڤێ وکانیا سنجێ كو به‌رده‌وام كه‌سكاتى وئاڤا كانیا لێ هه‌یه و سروشته‌كێ جوان و سه‌رمه‌ست لێ یه , ب چه‌ندین جورێن فێقى ناڤداره وه‌كو : (هژیر – گویز- حولیك – سێڤ) هه‌رچه‌نده بیاڤێ ئه‌ردێ چاندنێ یێ كێمه لێ جهه‌كێ قه‌له‌و وخودان به‌رهه‌مه پێتریا دار و بارێن ئامێدیێ ب ئاڤا كانیا دهێته ئاڤدان , ئه‌ڤ باژێره ب سازكاریێن مللى ناڤداره وه‌كو گوسكێن ئاخێ و چه‌ندین كارێن دى یێن ده‌ستى نه‌خاسمه گوندێ درگنى هنده‌ك تایبه‌مه‌ندێن ب سازكاریێن ئاخێ هه‌نه دبێژن ئه‌ڤ جهه قوتابخانه‌كا سه‌ربخو وئاڤابو ژبلى ڤان كاران ژى خه‌لكێ ڤێ ده‌ڤه‌رێ یانكو ئامێدیێ كارێ چاندن و خودانكرنا ته‌رش و كه‌والى و كارێن بازرگانیێ دكه‌ن باژێر بخو ب بازاره‌كێ بازرگانى دهێته نیاسین ل ده‌ڤه‌رێ.
ئاشكرایه كو ئامێدیێ هه‌مى موزه‌خانه‌كه چه‌ندین جهوئاڤاهیێن كه‌لتور و شینه‌وار لێ هه‌نه و هه‌تا نوكه دبه‌رز و ئاشكرانه چیروكا به‌ره‌بابێن ئێك ل دیڤ ئێك ڤه دگوهێزن و ڕێڤه‌به‌ریا شینوارا لدهوكێ ( 34) جهێن شینوارا لێ توماركرینه:
1- ده‌رگه‌هێ رۆژهه‌لاتى ب ده‌رگه‌هێ زێبارێ دهێته نیاسین ل سالا 1938 ێ ز ل ده‌مێ گه‌هاندنا ڕێیا تڕومبیلێ دا هاتیه هه‌رفاندن .
2- ده‌رگه‌هێ رۆژئاڤا : دبێژنێ ده‌رگه‌هێ میسل و (سه‌قافا) چوار وێنه ل سه‌ر هه‌نه ژ مرۆڤێ سروشتى بچویكترن به‌هرا پتر ئه‌و وێنه دزڤڕنه سه‌رده‌مێ ( فه‌رثى ) یان ژ سالا (148) به‌رى بوونێ - هه‌تا سالا 226 ز د بیت ئه‌و وێنه یێن هنده‌ك شاهێن فه‌رثیا بن ئه‌وێن شه‌رێ رومانیا كرى , ده‌رگه‌ه بخو گه‌له‌ك یێ مه‌زنه و هه‌مى ژبه‌رێ حه‌لانى یانكو بازى هاتیه چێكرن .
3- منارا مزگه‌فتا ئامێدیێ : بلنداهیا وێ دگه‌هیته 30م و ژ 102 ده‌ره‌چكا پێك دهێت كو دگه‌هنه بلنداهیا منارێ لێ دیروكێ هنده‌ك ژ رویێ وێ بریه , به‌هرا پێتریا وێ ل سه‌ر ده‌مێ ( سلتان حسێن وه‌لى ) دناڤبه‌را سالێن 940 - 981 مشه‌ختى دا ژ پارچێن به‌رێ حه‌لانێ سپى هاتیه ئاڤاكرن ب ده‌ستێن په‌یكه‌رسازێن شاره‌زا ڤه هه‌ر پارچه‌كا به‌رى ژ وان سێكارا دكه‌ت به‌رێ سه‌ركه‌فتنا مرۆڤانه ، سه‌نته‌رێ سه‌رێ منارێ یه و دیوارێ وێ یێ ده‌رڤه‌یه , لسه‌رێ منارێ قوپه‌كا مه‌زن و به‌رچاڤ هه‌یه ل سه‌ر شه‌نگسته‌كێ هه‌شت قولى یێ مه‌زن ژ كه‌ڤرێ هشك هاتیه دانان .
4- جهێ میرگه‌هێ : دكه‌ڤیته لایێ ژووریێ رۆژهه‌لاتا باژێرى ب شێوازێ چوار گوشه و ب دووقاتا پێك دهێت لێ بتنێ ده‌رگه‌ه ژێ مایه و درویشمێ میرگه‌هێ لسه‌ره كو بالندێ ( عه‌نقائه ) و لبن پێت وى دوو مارن ئه‌ڤه‌ژى به‌ڵگه‌یه ل سه‌ر شاره‌زایا ده‌ستهه‌ڵاتێ و خه‌مخوریا وێ لسه‌ر چاڤدێریا خه‌لكێ خو .
5- گوڕستانا میرا: دكه‌ڤیته لایێ رۆژهه‌لاتا باژێرى و گوڕێن هه‌مى میرێن ئامێدیێ ل وێرێنه لێ بتنێ دوو قوپه ژێ ماینه , ب شاره‌زایى و هونه‌ره‌كێ جوان هاتینه چێكرن ئێك ژوان گوڕێ ( سلتان حسین وه‌لى ) یه دبێژن هه‌تا نوكه گوڕ تێدایه ژ سندریكه‌كا دارێ مێوێ دروست كریه ژبه‌ر هندێ هه‌تا نوكه یاماى خراب نه‌بوویه !! ل سه‌ر لایێ ده‌رڤه یێ گوڕى نڤیسیه ( كل شىء هالك الا وجه ) سلتانێ مه‌زن و عادل سلتان حسین به‌گ ل مه‌ها شه‌عبانا سالا 981 ێ مشه‌ختى وه‌غه‌ر كریه قوپا دوویێ ل سه‌ر گوڕێ ڕه‌وشه‌ن خانا كچا ئیسماعیل پاشاى هاتیه ئاڤاكرن و لسه‌ر نڤیسیه ( ڕه‌وشه‌ن كچا ئیسماعیل پاشاى وه‌غه‌كرن 1202 ز ) .
6 – خاندنگه‌ها قوبه‌هان : دكه‌ڤیته رویبارێ ئامێدیێ ، خاندنگه‌هه‌كا ئاینى یا دێرین وكه‌ڤناره ل سه‌ر ده‌مى میرێن بادینا گه‌شه كریه و گه‌له‌ك خه‌لكی په‌رتوكێن خو بو كرینه دیارى هه‌تا بوویه خودان په‌رتوكخانه‌كا دێرین و ناڤدار ل جیهانا ئیسلامى زێده‌بارى ته‌رخانكرنا داهاتێن مه‌زن ژ بو مه‌زاختیێن مه‌لا و كارێ خواندنێ هه‌تا سالێن بیستا لسه‌د سالیا بورى به‌رده‌وام بو. ئه‌ڤه ژبلى ب ده‌هان جهێن وێ یێن كه‌لتورى و شینوارا وه‌كو (سێریج – ئیش قه‌لا – پرا عیسێ ده‌لال لرویبارى )
ڕوبه‌رێ قه‌زا یێ 93 كم2 هژمارا گو‌ندێن ڕه‌خ و دورێن وێ (15) گوند بوون هه‌مى هاتنه وێرانكرن ژبلى سه‌نته‌رێ قه‌زایێ و کۆمه‌ڵگه‌ها كوانێ یا بخورتى چێكرى لێ پشتى دامه‌زراندنا حكومه‌تا هه‌رێمێ باهرا پێترژ وان گوندان هاتنه ئاڤاكرن .
کورته باسه‌ک ل دور ( ئامێدیێ ) میرگه‌ها به‌هدینان ( ئادیابن ) ( داسنی ) یان
ب پایته‌ختا خوه ئاهه‌ری که‌ڤنار و ناڤداره ( که‌لا ئامێدیێ )
[You must be registered and logged in to see this image.]
( ئاماد ، ئامات ، ئه‌لبه‌ق ، جه‌لاب ، حمادیه ، گه‌وهه‌رکین ، ئومێد.. ئامێدیوک.. ئاشه‌ب.. .. عمادیه... ئامێدی... )
* ( ئامێدیوکێ ) کو ناسناڤێ هه‌ری که‌ڤن بویه ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ر ب ناڤێ کویستانه‌کێ کرنه کو دکه‌ڤه ده‌ردورێت چیایێ ( جێلو ) کو کو نها گرێدایی کویستان و زوزانێن ( دوسکیا ) نه کو د ده‌ردورێن چیایێ جێلو ده دمینه .. زوزانه‌کا ( هندکه .. لێ رندکه ) .. کو که‌ڤناریا وێ ب ده‌هان سال پێش زاینی هه‌بویه .. ئه‌ڤه داخویانیه‌کێ خومالیه ژبو خه‌لکێ ڤێ میرگه‌هێ ( هه‌ر کورد بوینه و هه‌ر کورد دمینن ) .. مالبات و نه‌سه‌باوان ژسه‌روکانیێن خومالی و زه‌ر و زه‌لالێ کوردییه ...
* ( ئاشب ) .. وه‌ک جێ نه ئامێدیێ یه !.. لێ دئالیێ ده‌ستهه‌لاتێ ده جوداهی نه بویه هه‌ر به‌هدینی بونه .. دوو بوچون هه‌نه هنده‌ک ئاماژه ب ( سه‌رێ ئامێدیێ ) دکه‌ن و هنده‌ک ب ( ئامێدویکا خراب ) هنده‌ک ب ( ئاش ئاڤا ) دکه‌ن ... ل پێش کو عماددین ئامێدیێ ژنوڤه نوژه‌ن بکه و پروبله‌ما ( ئاڤێ ) چاره بکه کو ( بیرێن ئاڤێ ل وێری چێکربونه .. و ژنوڤه که‌لاته‌کێ ژخوه‌ردانێ ژێره‌دگوتن ئاشه‌ب ..( کو ئامێدیوکێ ) ژێره دگو . کو گرنکترین که‌لاتا به‌رگریێ دهات ناسکرن ...
* ( ئامات ) ل سه‌ر ده‌مێ ( شه‌مس ئادد یێ پێنجێ ) ( 823 - 810 ب.ز ) ب ڤی ناڤی دهات نیاسین ئانکو ( ئاڤاهیێ میدیا ) هه‌روه‌سا ناڤه‌نده‌کا پیروزا وانا بویه ....
* ( گه‌وهه‌رکین ) .. ب واتایا ( گه‌وهه‌رێ ب بها ) تێ مانه کرن ، ل سه‌ر ده‌مێ ( پرپی - ئه‌شکانی ) ئه‌ڤ ناڤه دهات بکارئینان ...
* ( ئه‌لبه‌ق ) .. ئامێدیێ بویه ل گور ( الکامل لابن الاثیر )
* ( ئومێد ) .. ژناڤێ مه‌لکه‌کێ کورد بناڤ کرنه .
* ( عمادیه ) .. ژناڤێ ( عماده دین زه‌نگی ) هاتنه .
* ( جه‌لاب ) . دناڤا ها‌مشه‌کێ په‌رتوکا ( ئه‌نوه‌ر مایی ) ده ئاماژه ب ته‌فسیرا ( مفرج الکروب ) پێ کرنه کو که‌لاتا ئامێدیێ یه .
* ( ئامێدیێ ) ..یا نوکه سروشتی و شرینه .. تاخ حه‌مام و مه‌یدانکێ و سه‌ر ده‌پکینه .. ره‌سه‌ن ره‌هو کوردینه . ژکاکلێ هه‌کارینه. ئاڤ و ئال قه‌ند هنگڤینه .. نه بێگانه و بیانینه .. که‌ڤنه‌وارێ میدی و میتانینه .. ره‌ش بوش و ره‌شه‌مالێ زه‌رده‌شتینه .. هه‌ر ده‌ر ب بها و ژێهاتینه .. زێرزا و زرنیخ و کانزا و یورانیوم و پر زیرینه .. که‌چ و کور ته‌ڤ به‌نگینه .. ژێر زانا و ئه‌فه‌ندینه .. مه‌رده‌مێرێن ملله‌تی نه .. د روبه‌رده ئاگری نه .. و داسنی نه .. ئاقارینه .. ره‌زڤان و دارڤانینه .. پانجارچی و چیای نه .. که‌وگیرڤان و په‌ز شرینه .. پر ئه‌ڤینه .. پر شرینه .. که‌له‌مێ چاڤێ دوژمنی نه .. جان فیدایێ وه‌لاتی نه .. دیروک و ناڤ هه‌ر دمینه ..
ئامێدیێ .. تایه‌کێ هه‌ر خورت و بهێز و راهاڤێژ بو ژمیرگه‌ها هه‌کارێ .. جارنا ل رویێ هه‌کارێ بخوه ژی ب شه‌ر و ب هه‌ڤچونه .. و خه‌لکێ وێ ته‌ڤ هه‌کارینه .. ژهوز و بنه‌مالێن هه‌کارێ ب ژێر که‌تنه .. تنێ کێمه‌ک نه بن ( سندی - گولی ) کو ل رویێ باکورێ خابور نشتنه و دبنه‌کوک ده شه‌رنه‌خی نه لێ دویی چاخی ده هه‌ر هه‌کار ناسدکرن .. ل ئالیێ ژێرکو ( سلێڤانه‌ی - کوچه‌ر ) دبنیات ده ( ئه‌رتوشینه - پنیانشێ و قوشیرینه ) ئانکو دناڤ ڤێ میرگه‌هێ ده میرگه‌هه‌کا دن ژێ هه‌بویه کو ( داسنی ) بوینه ، ب سه‌رداریا ( میر سنجاعێ داسنی ) .. لێ ئامێدیێ ناڤه‌ند و پایته‌ختێ ( به‌هدینیا ) بویه و مه‌نسوباتێ ڤێ میرگه‌هێ ژ ئه‌یاله‌تا ( هه‌کاری ) ژکه‌لا ( تارون ) ژ شه‌مزینانێ و ده‌ردورێت وێ هاتنه ژ ئه‌گه‌رێ ئالوزی و تێکچونا خێلاتی روکرنه ئامێدیێ کو ناڤێ باب کالێ وان ( به‌هائه‌ددین ) بوویه ژ خانه‌وادا عه‌باسێ هه‌کارینه .. و سێ تیرن ( شه‌مزینی - به‌گزاده ) ، ( دوسکی .. ساتی - ئوره‌ماری ) ، ( پنیانشی - مزویری ) نه ..
عمادیێ .. ژ ناڤێ ( میر ئیماده‌دین زه‌نگ ) هاتنه که کورێ میری بویه و والیێ مویسل و شه‌نگال بویه و ل ئامێدیێ فه‌رمانداری کرنه و که‌لا ئامێدیێ کرنه پایته‌ختێ میرگه‌ها به‌هدینان .. ل گور که‌ڤناریا کو شینوارێت ( شکه‌فتا شانه‌ده‌ر ) کو لاشێ ( زاره‌کێ ) دژیێ ( ساله‌ک و هه‌شت مانگان ) تێده دیتنه .. ئاماژه ب دویروکا وێ یا هه‌ر که‌ڤنار بوو ( 75000 ب. ز ) سالان دکه کو هه‌بویه .. هنده‌ک به‌لگه‌هێن ئاشوریان ئاماژه ب ( 782 ب . ز ) که‌ڤناری یا ئامێدیێ دکه‌ن ...
کوردێن ڤێ ئه‌یاله‌تێ خوداوه‌ند و ئولدار و ژیر و زانانه و گرنگی دانه خواندن و دروست کرنا مزگه‌فتان . و هنده‌ک ناڤه‌ندێن زوه‌ندنێ ل به‌هدینان هه‌بونه و باوه‌شا خوه ل هه‌مبه‌رێ خوه‌ندکاران ڤه‌کرنه فه‌نا ( قوبان ، بهدینان ، مراد خان ، شرانش ل ناڤ سنییان ، روسی ل ناڤ گولیان و مائی و کێستێ ل ناڤ به‌رواری بالا ، ره‌به‌تکێ ل ناڤ به‌رواری ژێری ، ئه‌رمشتێ ل ناڤ سلێڤانه‌ییان .... هتد ) .
میرێ ڤێ میرگه‌هێ هه‌ژی و ژیرو ژار په‌ره‌ست بویه ، ژبو ڤێ یه‌کێ ژهه‌ر ده‌رقه‌ستا ڤێ میرگه‌هێ کرنه نه‌خاسمه ئامێدیێ کو دچه‌ند قوناغان ره‌ژ جهێن جودا جودا ژهه‌کاری روکرنه ڤێ ده‌رێ .
ئامێدیێ .. جار سه‌ر ب هه‌کاری ڤه بو جارنا ژی مویسلێ لێ ناڤ و ده‌نگه‌کێ پر ل روپه‌لێن دیروکێ نه‌خشاندنه .. و ناڤێ ئامێدیێ مل ب ملێ هه‌کارێ تێ دهه‌ر کونجه‌ك وروپه‌له‌کێ دیروکێ ده ..
شێوه روبه‌رێ وێ : بلندیا وێ (1400م) ل سه‌رده‌ریایێ .. و(400م) به‌رزه ل سه‌ر ئاخێ .. درێژی(1050م) یه .. وفره‌هی(500م) یه ،
تێ زانین کو (33) گوند ل بادینان ب تیپا(با) ده‌ست پێ دکه‌ن مینا (بامه‌رنێ ، باگێرا ، بابوخکێ ، بابیرێ ، .. هتد) ل گور هنده‌ك چاڤکانیا ب واتایا (بازێ بابێ وێره‌کێ دوسته‌کی) ب ناڤ کرنه .. لێ ئه‌ڤێ ژی هه‌رچه‌وابه مانایه‌کا مێژویی هه‌نه لێ ناهێ زانین کا دج دایه !! به‌لکی ب ناڤێ ده‌ستهه‌لاتداره‌کی کرنه .. یان رێڤینگیا خوجه بوونێ کرنه ، یان ژی شوپاوان دڤێره‌ده ده‌ربازی ئالیێ ئه‌یاله‌تا موسلێ بووینه .
admin- رێڤه‌به‌رێ گشتی
- Hejmara Nûçeyan : 156
Join date : 2010-05-29
Age : 32
Welat : kurdistan
ئه‌ڤروکه : بارانه -
Rûpel 1 ji 1
Permissions in this forum:
Tu nikarî bersîv bide ser mesajên li ser vê forumê.|
|
|
» کود12 ریکلام
» lara m
» چه‌وا ئیمێله‌کێ هوتمێل بو خو دروستکه‌ی
» Gelo Tirkiye çima dostê Îranê û dijminê Îsraîlê ye?
» Ronahi TV’
» Serok Barzanî pirotukoleka dîrokî digel Ferensa morkir
» موزیکه‌کا خه‌مگین